BOORDGELD - SCHEEPSGELD
Holland-Amerika Lijn
(Inleiding)
De HAL heeft vergeleken met de KRL en SMN slechts enkele schepen ingezet en mede doordat ze alleen 'biljetten op scheepsnaam' hebben, is het logisch dat er minder varianten zijn. De schepen waarvan boordgeld bekend is zijn het s.s. "Nieuw Amsterdam", het s.s. "Volendam" en het s.s. "Veendam". De uitvoering van de biljetten op het s.s. "Volendam" heeft veel weg van de KRL-biljetjes, die van het s.s. "Nieuw Amsterdam" en "Veendam" hebben ieder een eigen ontwerp.
S.S. "NIEUW AMSTERDAM"
Het s.s. "Nieuw Amsterdam" kwam in 1938 als passagierschip in de vaart. Bij aanvang van WO2 werd het schip gevorderd en overgedragen aan het Brits Ministry of War Transport en kwam onder beheer bij de Cunard White Star Line. Het vertrok naar Halifax waar het ontdaan werd van kunst en luxe en in Singapore werd het uiteindelijk omgebouwd tot troepentransportschip. Met een capaciteit van 8000 militairen heeft het zich tijdens WO2 buitengewoon verdienstelijk gemaakt voor de geallieerden. Toen het schip in 1945 weer onder Nederlandse vlag voer heeft het nog twee reizen als troepenschip van Southampton naar Singapore en terug gemaakt. Op de heenreis met vooral Nederlandse militairen en op de terugreis met repatrianten uit het onrustige Ned.-Indië. Tijdens de tweede en ook allerlaatste reis als troepenschip keerde het over Southampton uiteindelijk terug naar haar Rotterdamse thuishaven. Daar werd het s.s. "Nieuw Amsterdam" weer omgebouwd tot luxe passagiersschip.
Het boordgeld van het s.s. "Nieuw Amsterdam"
Van de twee laatste reizen als troepentransportschip is alleen van de laatste reis bekend dat er boordgeld werd gebruikt en dat alleen tijdens de thuisreis. Dit boordgeld werd wisselbons genoemd met waardes van 1 cent, 5 cent en 10 cent. Op deze wisselbons werd geen maatschappijnaam vermeld en het is de enige serie waarbij de lage waarde van 1 cent werd gebruikt.
a. Deze wisselbonnen hebben een serienummer van vijf cijfers en geen letters.
b. Op deze wisselbons wordt geen maatschappijnaam vermeld.
c. Het zijn geen waardebonnen maar wisselbons.
d. Alleen deze serie heeft de lage waarde van 1 cent.
e. Op deze wisselbonnen staat de vertrekdatum vermeld en niet de vermoedelijke aankomstdatum.
f. De wisselbons zijn ondertekend door de purser.
S.S. "VOLENDAM"
Het s.s. "Volendam" werd in Glasgow bij de werf Harland & Wolff gebouwd en kwam op 12 april 1922 als passagierschip in de vaart. Ook dit schip werd tijdens WO2 gevorderd en voer vanaf juni 1940 als troepentransportschip voor het Britse Ministry of War Transport. Toen het schip op 30 augustus 1940 in konvooi over de Engelse wateren voer werd het getorpedeerd. De opvarenden konden van boord worden gehaald en op volle zee overgezet op drie andere schepen. Vervolgens werd het s.s. "Volendam" naar het Engelse Isle of Bute versleept en daar aan de grond gezet. Naderhand werd het vlot getrokken en voor herstel naar een scheepswerf bij Liverpool gebracht. Ook na de oorlog heeft het s.s. "Volendam" als troepentransportschip op Nederlandsch-Indië gevaren.
Het boordgeld van het s.s. "Volendam"
De biljetten van het s.s. "Volendam" zijn de enige die gelijkenis vertonen met de biljetten van de KRL, maar hebben wel enkele kleine verschillen.
a. De serie van het s.s. "Volendam" hierboven is naar mijn weten de enige serie die de waarde van 50 cent heeft uitgegeven.
b. Dit is de enige verzilveringsclausule die op het s.s. "Volendam" werd gebruikt.
c. Bij de Holland-Amerika Lijn werden geen serieletters gebruikt.
Tabel met reisgegevens van het s.s. "Volendam" en het tot op heden bekende boordgeld
| Reisnummer | Reis | Van - naar | Einde-reisdatum op biljet | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Av.HAL.Vo.09a (212) | uitreis | R'dam - T. Priok | ca. 21-04-1949 |
| 1 | Av.HAL.Vo.09b (212) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 31-05-1949 |
| 2 | Av.HAL.Vo.13a (216) | uitreis | R'dam - T. Priok | ca. 25-10-1949 |
| 2 | Av.HAL.Vo.13b (216) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 02-12-1949 |
| 3 | Av. HAL.Vo.14b (217) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 12-03-1950 |
| 4 | Av.HAL.Vo.21b (224) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 17-01-1951 |
S.S. "VEENDAM"
Net als het zusterschip s.s. "Volendam" werd het s.s. “Veendam” bij de werf van Harland & Wolff gebouwd en kwam op 23 maart '23 in de vaart. Tijdens het bombardement van Rotterdam lag het s.s. "Veendam" aan de Wilhelminakade, maar kon versleept worden naar de Waalhaven. Op 31 mei '41 werd het door de Duitsers gevorderd en verdween naar Hamburg om gedurende de oorlog dienst te doen als logementschip voor onderzeebootbemanning. Aan het eind van de oorlog raakte het s.s. "Veendam" door bombardementen ernstig beschadigd en zonk gedeeltelijk. In oktober '46 werd het schip gelicht en naar Amsterdam gesleept om bij de Ned. Dok- en Scheepsbouw Mij te worden hersteld. Hierna keerde het terug naar de Rotterdamse thuishaven.
Het boordgeld van het s.s. "Veendam"
Van het s.s. “Veendam” is niet veel bekend over het gebruik van boordgeld. Het heeft ook niet op Nederlandsch-Indië gevaren en alleen van reis no: 136 is bekend dat er boordgeld werd gebruikt. Deze reis begon op 19 september 1947 vanuit Rotterdam en ging met emigranten over Southampton naar New York, waar het op 29 september aankwam. De thuisreis was op 14 oktober 1947 en ging vanuit New York ook weer over Southampton terug naar Rotterdam, waar het op 25 oktober arriveerde.
a. De biljetten van zowel vijf als 10 dollarcent van reisnummer 136 hebben allemaal No.0011 als biljetnummer.
b. De waarde is in Amerikaanse dollars met daarachter tussen haakjes ook de Nederlandse waarde.
c. Deze biljetten hebben een eigen verzilveringsclausule.
